قطعاً يكی از متداولترين انواع اتصالات در صنعت پلی اتيلن، اتصالات پلی اتيلن دست ساز (Fabricated Fittings) (مایتری) و البته اتصالات پلی اتيلن برنچی (اتصالات کمربند جوشی=Saddle Fusion Fittings) هستند. لازم به ذكر است كه اتصالات پلی اتيلن دست ساز در صنعت پلی اتيلن، با نام اتصالات پلی اتيلن مايتری هم شهرت دارند اما بايد بدانيم كه مطابق با استاندارد ملی ايران به شماره INSO 14427، نامگذاری دست ساز، برای اين اتصالات صحيح است.
بهطوركلی، اتصالات پلی اتيلن دست ساز (مایتری) و اتصالات پلی اتيلن برنچی از جوش دادن لولهها به يكديگر از طريق جوش گرمايی، به ترتيب با استفاده از: 1-جوش لب به لب (Butt Fusion) و 2-جوش زينی (كمربند جوشی=Saddle Fusion) توليد میشوند.
نكته حائز اهميت اين است كه، اين اتصالات از سايزهای كوچك 63، 75 و 90 ميليمتر تا سايز بزرگ 1200 ميليمتر و در فشارهای كاری متفاوت از 6 و 8 بار تا 25 بار (1bar=1 atm=105 N/m2=105 Pa) توليد میشوند.
سعی ما در اين مقاله بر اين است كه بتوانيم اتصالات پلی اتيلن دست ساز (مایتری) و برنچی را از زاويهای متفاوت، برای شما همراهان گرامی تفسير كنيم. اميد است كه مطالب تقديمی بتواند علاقهمندان حوزه پلی اتيلن را، در شناخت بهتر اين اتصالات ياری رساند.
عناوين مورد بحث در مقاله پيش رو، به شرح ذيل است:
شايد خالی از لطف نباشد كه در ابتدای امر، شما همراهان عزيز را با علت نامگذاری اتصالات پلی اتيلن دست ساز (مايتری) آشنا كنيم.
نامگذاری اتصالات پلی اتيلن مايتری، ريشه در نوع برش لولهها برای متصلشدن به يكديگر دارد. همانطور كه میدانيم، در توليد اتصالات مايتری، لولهها به شكل فارسیبر مورد استفاده قرار میگيرند و در زبان انگليسی كلمه “miter” دقيقاً به معنای "اتصال فارسیبر" است.
از نگاهی ديگر، از آنجايی كه تک تک اين اتصالات به صورت جداجدا، توسط اپراتور ساخته شده، آنها را اتصالات پلی اتيلن دست ساز مینامند.
جالب است بدانيد كه تا قبل از آخرين ويرايش استاندارد ملی ايران به شماره INSO 14427، اتصالات پلی اتيلن برنچی (علیرغم تفاوتهای عمدهای كه داشت)، جزء اتصالات دست ساز به شمار میآمد و به صورت جداگانه دستهبندی نمیشد.
با علم به اينكه تفاوتهای اتصالات پلی اتيلن برنچی با اتصالات دست ساز (مايتری) عبارتند از:
در ويرايش جديد استاندارد، با بهرهگيری از استانداردهای بينالمللی EN 12814-3، ASTM F905 و ASTM F2620 و با توجه به فارغبودن اتصالات برنچی از الزام رعايت ضريب كاهنده در روند توليدشان، دستهبندی جداگانهای تحت عنوان "اتصالات كمربند جوشی" برای آنها در نظر گرفته شد.
حال كه بهطور اجمالی، با اتصالات پلی اتيلن دست ساز (مايتری) و اتصالات پلی اتيلن برنچی آشنا شديم، بهتر است راجع به چگونگی فرآيند ساخت هر يک از آنها نيز، اطلاعاتی كسب كنيم.
براي توليد اتصالات پلی اتيلن دست ساز (مايتری)، به دستگاه جوش زاويهزن مخصوصِ ساخت اين اتصالات نياز است كه شركت آبان بسپار پارسيان در اين زمينه از دستگاههای زاويهزن تمام هيدروليک CNC بهره میبرد.
در فرآیند جوش لب به لب، ابتدا دو سر لوله فارسیبرشده، سطوح رنده و گرمکن را به خوبی و با پارچهای بدون کرک و پرز تمیز میکنیم. برای این کار باید دقت کرد که برق رنده قطع بوده و گرمكن سرد باشد. پس از آن، لولههایی که قرار است به هم جوش بخورند، در دستگاه جوش قرار گرفته و مهار میشوند.
در مرحله بعد، برای صافسازی و ایجاد سطوح تمیز و موازی، دو سر لوله را با یک رنده مناسب به طور کامل تراشیده و صاف میکنیم. سپس، پلیسههای به جا مانده از رنده را جدا کرده و محل تراش را با پارچهای که به الکل آغشته شده تمیز میکنیم. پس از آن، لولهها را به هم نزدیک میکنیم.
برای شروع مرحله بعدی، ابتدا باید صفحه گرمکن به دمای موردنظرِ جوش رسیده و پس از آن حتما پایداری حرارتی را تجربه کند. مطابق استاندارد ملی ايران به شماره INSO 18648 و استاندارد بينالمللی DVS 2207، دمای جوش برای لولههای پلی اتيلن باید بین 200 تا 220 درجه سانتیگراد (بسته به ضخامت لوله و نوع مواد) باشد.
مطابق با بند 4-8 (صفحه 9) استاندارد ملی ايران به شماره INSO 18648، سطح صفحه گرمكن كه در تماس با انتهای لوله قرار میگيرد، بايد تميز و عاری از روغن بوده و يا پوششدادهشده با روكشی باشد كه از چسبندگی پلاستيک مذاب به سطح جلوگيری كند.
صفحه گرمكن را در دستگاه جوش نصب كرده و انتهای لوله را بهصورت همزمان در تماس كامل با صفحه قرار داده تا سطوح مذاب برای انجام جوش ايجاد شود. برای اطمينان از ايجاد تماس كامل بين انتهای لوله و صفحه گرمكن، تماس اوليه بايد تحت فشار ايجاد لبه انجام شود.
فشار تا زمان تشكيل لبه با اندازه مشخص حفظ شده و سپس بدون قطع شدن تماس بين صفحه گرمكن و انتهای لوله، حين مدت زمانی برابر با زمان نفوذ گرمايی، فشار بايد به فشار نفوذ گرمايی برسد.
پس از تكميل زمان نفوذ گرمايی، صفحه گرمکن را از بین لولهها برداشته و لولههایی که دو سر آنها ذوب شده، با یک سرعت کنترلشده و تحت فشار مناسب (فشار اتصالدهی، به صورت خطی افزایش مییابد)، به یکدیگر نزدیک میشوند. این کار تا زمانی که بیدهای جوشِ مناسب و استانداردی تشکیل شود، ادامه پیدا میکند.
در نهايت بايد زمان كافی برای خنکشدن جوش در نظر گرفته شود تا يك اتصال دست ساز (مايتری) با كيفيت، به دست مشتری برسد.
پس از اتصال لولهها به يكديگر، بايد بيدهای جوش يكنواخت تشكيل شود. اندازه و شكل ظاهری بيدها، نشاندهنده نظم عمليات جوشكاری است. مطابق با استاندارد ملی ايران به شماره INSO 18648، پذيرش يا عدم پذيرش اين بيدها، به صورت شماتيک در شكل زير نمايش داده میشود.
نكته: اتصالدهی مواد PE80 و PE100، فقط بهصورت موردی، در صورت توافق با كاربر نهايی، مجاز است؛ بهشرطی كه محلهای اتصال، با استفاده از روشهای كنترل كيفی ارائهشده در اين استاندارد، آزمون شوند.
همانطور كه در پاراگرافهای قبل اشاره شد، تفاوتهای عمده بين جوش زينی اتصالات برنچی و جوش لب به لب اتصالات دست ساز (مايتری)، در تجهيزات مربوط به جوشكاری آنها و نوع برش لولهها است. بهاينترتيب كه در اتصالات پلی اتيلن برنچی، از دستگاه جوش زاويهزن و لوله فارسیبر استفاده نمیشود.
شايان ذكر است كه، در جوش زينی (كمربند جوشی)، ابتدا ابزار مناسب جوش، شامل گرمكن مقعر- محدب به آرامی گرم شده تا به دمای جوش استاندارد رسيده و در اين دما پايدار شود. پس از آن، گرمكن مذكور بين لوله اصلی (Header) و قطعه زينی قرار میگيرد.
در واقع، سطح خارجی لوله اصلی از طريق سطح مقعر و سطح مشترک قطعه زينی با سطح محدب صفحه گرمكن، بهطور همزمان گرم میشوند. اين كار تا زمانی كه شرايط لازم برای تشكيل بيدهای جوش با اندازه مناسب فراهم شود، ادامه میيابد.
در مرحله بعد، لولهای كه قرار است نقش ادامه انشعاب را در اتصال برنچی ايفا كند، با جوش لب به لب به قطعه زينی متصل شده و فرآيند ساخت پايان میيابد.
همانطور كه متوجه شديم، لوله انشعاب (قطر پايينتر) به هيچ عنوان، بهطور مستقيم به لوله اصلی (قطر بالاتر) متصل نمیشود و حضور يک قطعه زينی بين آنها، از ملزومات توليد اتصالات برنچی است.
لازم است بدانيد كه، تمامی مراحل جوش زينی (كمربند جوشی)، از استاندارد ASTM F2620 تبعيت میكند.
تولید اتصالات پلی اتيلن دست ساز (مایتری) و برنچی در تمامی فشارهای کاری و در محدوده گستردهتری از سایز (در مقایسه با تمامی اتصالات پلی اتیلنی دیگر) امکانپذیر است. علت این امر این است که این اتصالات، از جوش دادن لولههای توليدشده در كارخانجات، كه در سایزهای مختلف و در همه فشارهای کاری قابل تأمين است، ساخته میشوند.
همانطور که میدانیم در تمامی خطوط لولهکشی و شبکههای انتقال، حضور لوله در کنار اتصالات پلی اتیلن، جزء جداییناپذیر پروژههاست. از این رو بهکارگیری اتصالات دست ساز (مایتری) و برنچی در پروژهها، این امکان را ایجاد میکند که در صورت استفاده از لولههای تولیدیِ همان پروژه برای ساخت اتصالات پلی اتيلن دست ساز (مایتری) و برنچی، شرایط بهتری از لحاظ جوشپذیری فراهم شود.
علاوه بر این، اتصالات پلی اتيلن دست ساز (مایتری)، برای تولید هر اتصال با هر نقشه خاصی که مدنظر مشتری باشد، مناسب است. شایان ذکر است که این اتصالات، منوط به اینکه لولهها در شرایط استاندارد (INSO 18648) جوش داده شوند، میتوانند ضریب اطمینان بالایی را در خطوط انتقال پرفشار فراهم کنند.
مزیت دیگر این اتصالات این است که زانوهای دست ساز (مايتری) در مقایسه با تمامی زانوهای همسایز خود که به کمک روش تزریق و با استفاده از ماده اولیه پلی اتیلن تولید میشوند، افت فشار کمتری را به هنگام عبور سیالات ایجاد میکنند. علت این موضوع این است که زانوهای دست ساز (مایتری) یک تکه نبوده و از جوش دادن تکهتکه لولهها ساخته میشود و بهطورکلی ابعاد بزرگتری در مقایسه با زانوهای مشابه خود دارند (متراژ لولههای مصرفی برای تولید آنها بیشتر است)؛ در نتیجه عبور سیالات از داخل آنها با سهولت بیشتری اتفاق میافتد.
نکته حائز اهمیت دیگری که وجود دارد این است که، اتصالات پلی اتیلنی که در معادن برای انتقال سیالات به کار گرفته میشوند، به علت وجود ذرات معلق در این سیالات، دچار خوردگی در اثر سایش(Erosion Corrosion) میشوند. در میان همه این اتصالات، اتصالات پلی اتيلن دست ساز (مایتری) و برنچی، خوردگی سایشی کمتری را تجربه کرده و طول عمر بیشتری در مقایسه با بقیه اتصالات پلی اتیلن دارند.
یکی از عیبهایی که میتوان برای اتصالات پلی اتيلن دست ساز (مایتری) و برنچی نام برد، این است که قیمت آنها (به علت بزرگتر بودن ابعادشان)، کمی بالاتر از قیمت مشابه اتصالات پلی اتیلن تزریقی همسایز آنهاست.
عیب دیگر اتصالات پلی اتيلن دست ساز، بیدهای جوش ایجاد شده در محل اتصال لولهها به یکدیگر است. در واقع زمانی که این اتصالات در شبکههای فاضلاب یا برای انتقال سیالاتی که دارای ذرات معلق هستند (در معادن)، بهکار گرفته میشوند، به مرور، این ذرات در محلهای بید جوش رسوب میدهند. همین فرآیند رسوبدهی (Deposition)، در گذر زمان (هر چند به مقدار اندک)، عبور سیالات از داخل اتصالات پلی اتيلن دست ساز (مایتری) را دچار مشکل میکند.
علاوهبراین، از آنجایی که اتصالات دست ساز (مایتری) و برنچی از جوش دادن لولهها به یکدیگر توسط اپراتور ایجاد میشود، وابستگی زیادی به مهارت اپراتور برای تولید یک اتصال باکیفیت وجود دارد. از این رو، تأمین اتصالات پلی اتيلن دست ساز (مایتری) و برنچی از کارخانجاتی که از حضور اپراتورهای متبحر (که تخصص و توانایی پیادهسازی تمامی نکات و استانداردهای لازم جوش را دارند) بهره میبرند، بسیار حائز اهمیت است. قابل ذكر است، دارا بودن ماشينهای جوشكاری CNC در كارخانجات، اين موضوع كيفی را مرتفع گردانيده است.
در غیر این صورت، خرید اتصالات دست ساز (مایتری) و برنچی از مراجع و تولیدکنندگان غیرمعتبر که استانداردهای لازم را رعایت نمیکنند، روند پیشرفت پروژه را در شبکههای انتقال با مشکل روبرو میکند.
یکی دیگر از معایب اتصالات پلی اتيلن دست ساز (مایتری)، موضوع ضریب کاهنده است (اتصالات برنچی، مشمول رعايت ضريب كاهنده نمیشوند). رعایت ضریب کاهنده در ساخت اتصالات دست ساز (مایتری)، تولیدکننده را ملزم میسازد که اگر لولههای مورد نیاز پروژه با فشار کاری مثلاً 10 بار هستند، برای ساخت سه راهیها حتماً از لوله 20 بار و در ساخت زانوها از لوله 12.5 بار استفاده کند. همین امر موجب میشود که متصل کردن اتصالات به لولهها در زمان نصب در پروژه (به دلیل همضخامت نبودن لولهها با اتصالات)، برای فرآيند جوشکاری با مشکل مواجه شود. ازاينرو میبايست، از روش اتصالدهی فلنج دار برای متصلنمودن لولهها و اتصالات دست ساز بهره گرفت.
لازم به ذکر است که در مورد زانوها یک راهحل وجود دارد و آن این است که تعداد تکههای لازم برای جوش دادن و ساخت این زانوها را افزایش دهند تا برای ساخت آنها، الزام استفاده از لوله با فشار کاری بالاتر برداشته شود. به عنوان مثال: یک زانوی 90 درجه که طبق استاندارد INSO 14427-3 و ISO 4427 باید 4 تکه باشد، میتوان آن را به صورت 7 تکه تولید کرد. البته همین مسئله هم، علاوهبر محدوديت فرآيند جوشكاری توسط دستگاه جوش، به دليل استفاده از متراژ بالاتر لوله، سبب افزایش قیمت زانوی مایتری میگردد.
متأسفانه برای سه راهیها، حتی همین راهحل هم وجود ندارد و حتما باید برای تولید آنها از لولهای با فشار کاری بالاتر نسبت به لولههای پروژه استفاده کرد.
قطعاً مهمترين مزيت استفاده از سه راهی برنچی بهجای سه راهی كاهنده دست ساز (مایتری) در اين است كه، توليد سه راهی برنچی مشمول رعايت ضريب كاهنده نمیشود.
در كنار اين مزيت، همانطور كه میدانيم، سه راهیهاي دست ساز (مایتری) در زوايای °45، °60 و °90 به صورت مساوی توليد میشوند. بهاين معنی كه قطر لوله در يال اصلی و انشعاب (نافی) برابر است. پس برای اينكه بتوانيم يک سه راهی كاهنده از آن توليد كنيم، مجبور به استفاده و جوش دادن يک تبديل پلی اتيلن به انشعاب (نافی) سه راهی هستيم؛ اما در سمت مقابل، سه راهی برنچی، به خودی خود، يک سه راهی كاهنده كامل است و نيازی به جوش دادن تبديل ندارد.
علاوهبراين، حضور بيدهای جوش حاصل از جوش لب به لب در توليد سه راهیهای كاهنده دست ساز (مایتری)، هميشه دردسرساز بوده و امكان آسيبپذير بودن اتصال از ناحيه همان بيدها وجود دارد؛ اما در سه راهیهای برنچی، به علت بهرهبردن از تكنيک جوش زينی به جای جوش لب به لب، اين مشكل مرتفع شده است.
همچنين، هنگام استفاده از سه راهیهای كاهنده (دست ساز يا برنچی) در زمان بهرهبرداری، به دليل عبور بعضی از سيالات از داخل اين اتصالات، ممكن است پديده انسداد يا اصطلاحاً چوک شدن (choke) رخ دهد. متأسفانه رفع اين مشكل و باز كردن انسداد در سه راهیهای كاهنده دست ساز، به علت حضور تبديل پلی اتيلن و به دنبال آن، تغيير قطر انشعاب در طول مسير سيال (قطر بزرگتر به قطر كوچكتر تبديل میشود)، كار مشكلتری است.
همانطور كه پيش از اين بيان شد، برای ساخت اتصالات پلی اتيلن دست ساز و برنچی در كارخانجات توليدكننده، از لولههای پلی اتيلن استفاده میشود. جالب است بدانيد كه فرآيند ساخت اين اتصالات، نسبت به تمامی اتصالاتی كه مسير توليد آنها با بهكارگيری يک قالب از پيشساخته و دستگاه Injection هموار میشود (مانند اتصالات پلی اتیلن الکتروفیوژن، تزریقی و اتصالات پلی اتیلن پیچی و ...) مستلزم صرف زمان، انرژی و هزينه بالاتری (اجرت ساخت) است.
همه اين عوامل دستبهدست هم میدهند تا قيمت اتصالات پلی اتيلن دست ساز (مایتری) و برنچی را نسبت به اتصالات تزريقی بالاتر ببرد.
البته لازم به ذكر است كه علیرغم بالاتر بودن قيمت اين اتصالات، پتانسيل توليد آنها، طبق هر نقشه خاصی كه مدنظر مشتری باشد، فراهم است. اين موضوع به اين معنی است كه، هيچ محدوديتی برای توليد اتصالات پلی اتيلن دست ساز و برنچی با هر سايز، زاويه (فقط برای اتصالات دست ساز) و فشار كاری وجود نخواهد داشت.
همانطور كه میدانيد، در كنار شركت آبان بسپار پارسيان، توليدكنندگان ديگری در ايران حضور دارند، كه در زمينه توليد اتصالات پلی اتيلن فعاليت میكنند. نكتهای كه بايد در نظر داشت اين است كه، مجموعههايی میتوانند در اين زمينه موفق عمل كنند كه پارامترهای لازم برای يک توليدكننده معتبر و قابلاعتماد را داشته باشند. از جمله اين پارامترها عبارتند از:
ما در این مقاله تلاش کردیم تا شما عزیزان را با جزئیات اتصالات پلی اتیلن دست ساز (Fabricated Fittings) (مایتری) و اتصالات پلی اتيلن برنچی (Saddle Fusion Fittings) آشنا کنیم. امیدواریم اطلاعات ارائه شده در مقاله، مفید بوده و توانسته باشد پاسخگوی سؤالات احتمالی شما باشد. در صورتی که همچنان ابهامی درباره این اتصالات برای شما وجود دارد، لطفا آنها را از طریق پل ارتباطی 22378764-021 و یا دیگر راه های ارتباطی در صفحه ارتباط با ما، با کارشناسان آبرام اتصال در میان بگذارید.